nacht van de filosofie

Het was druk op kantoor, afgelopen vrijdagmiddag. Ik moest me haasten om op tijd in Amsterdam te zijn voor ‘de nacht van de filosofie’. Maar om acht uur was ik er, in Felix Meritus in Amsterdam. Het was er gezellig druk. Bijzonder leek me deze keer om Peter Bieri te ontmoeten. De filosoof die onder het pseudoniem Pascal Mercier verschillende romans heeft geschreven, zoals `Nachttrein naar Lissabon’ en Perlmann's zwijgen'. Verrukkelijke romans waarin filosfische reflectie en inzicht combineren met een geraffineerde verteltrant en zo de lezer tot de laatse bladzijde blijft boeien. Helaas bleek Peter Bieri plotseling verhinderd en kwam Joep Dohmen, met een alternatief. Joep Dohmen is hoogleraar ethiek en schrijver van verschillende boeken over levenskunst of beter gezegd: de filosfie van de levenskunst. Joep gaf een interessante en bondige samenvatting van het schrijverschap en van het filosofisch werk van Peter Bieri: ‘Het handwerk van de vrijheid’.

De nacht van de filosofie was deze keer georganiseerd rond het thema ‘vrijheid’. Het blijkt een verrassend en verontrustend thema wanneer je ermee aan de slag gaat. Bieri zet even een stap terug en stelt met ons de vraag hoe wilsvrijheid eigenlijk mogelijk is. Hoe vrij zijn wij? Is mijn wil niet volledig verweven met of speelbal van wat er om mij heen gebeurt? Bestaat zij eigenlijk wel: vrijheid? Is het niet zo dat het verloop der dingen bij mij een bepaalde wil activeert en waar is dan mijn zelfstandigheid?

Op een heel toegankelijke manier bespreekt Peter Bieri mogelijke antwoorden en laat hij verschillende opvattingen met elkaar in botsing komen. Zo krijgt dit filosofisch werk toch iets spannends. Volgens Joep Dohmen heeft niet eerder iemand zo meeslepend en helder het begrip ‘vrijheid’ uiteen gezet. 

Hoe ga ik om met die twee concurrerende opvattingen over het al dan niet vrij zijn van mijzelf:
• ja, ik kies en bepaal telkens zelf mijn handelen; mijn doen en laten in het leven;
• nee, al mijn handelen is voorgegeven. Al mijn doen en laten komt onmiddellijk voort uit wat ik waarneem, uit de dingen en gebeurtenissen op mijn pad, uit het handelen en spreken van een ander.

En speelt hier niet ook nog mijn zelfbeeld? Mijn zelfbeeld bepaalt wat ik wens of denk te kunnen realiseren. En nog even verder doorgaand: wie is dat ‘ik’ eigenlijk dat zegt te kiezen en te handelen? Het is niet vreemd om, al filosoferend, aan het einde van het gesprek meer vragen te hebben dan aan het begin van de discussie. Geen van de antwoorden blijkt bij nader onderzoek vanzelfsprekend. De vraag blijft dus staan. De vraag blijft prikkelen. Wie neemt het woord?