Ethiek in uitersten: Immanuel Kant, Jan Verplaetse en Ayn Rand.

Immanuel Kant, Jan Verplaetse en Ayn Rand. Wie verzint deze combinatie? Ondergetekende. Ethiek kun je natuurlijk nooit behandelen in een dag. Maar u weet dat we bij FVHL geen hoorcolleges geven. In workshops proberen wij u te inspireren en te prikkelen - via deze filosofen - met verschillende interessante zaken uit de ethiek. En elke deelnemer zal vervolgens op zijn eigen manier verder kunnen lezen en onderzoeken. 

Overal waar mensen bijeen zijn, hebben we te maken met ethiek. Dagelijks beoordelen we anderen. En dat is ethiek. Ethiek gaat immers over wat we moeten doen. Ethiek gaat over de moraal, over deugden en onze plichten (Kant). Zodra we zeggen of schrijven dat iets ‘goed’ of ‘niet goed’ is, zijn we met ethiek bezig.

Ethiek of moraal (wat is het verschil..?) heeft te maken met beoordelen en oordelen over wat we goed doen en wat we niet goed doen. Het gaat over zelf keuzes maken. Maar hoe verder met ethiek, wanneer breinwetenschappers beweren dat onze keuzes uitkomsten zijn van onbewuste processen? Zijn we dan nog wel verantwoordelijk? De filosoof en neurowetenschapper Jan Verplaetse legt een en ander haarfijntjes uit: een leven zonder verantwoordelijkheid hoeft geen bedreiging voor de toekomst te zijn. Lees alvast het boek van Jan Verplaetse "Zonder vrije wil"

Zo verkennen we ook Kant en zijn ethiek van plichten enerzijds en Ayn Rand met haar welzijnsprincipes gebaseerd op de vrije markt anderzijds. Zeg maar gerust: een hele kloof. Interessant en leuk om die uitersten met elkaar door te nemen.

Ethiek speelt niet alleen op het niveau van het individu of van een organisatie. Ook op het niveau van de gehele samenleving speelt de ethiek. Bijvoorbeeld: willen we meer solidair voor elkaar zijn, waar de filosoof Hans Achterhuis voor pleit, of willen we juist meer zelfbeschikking en meer eigen verantwoordelijkheid, waar de filosofe Ayn Rand met haar ‘objectivisme’ voor strijdt? Lees alvast eens een boek van haar. Bijvoorbeeld een roman "de eeuwige bron" van Ayn Rand.

In de ethiek kom je al snel bij een belangrijke vraag: wat bedoelen we met ‘goed’? Wanneer doe je het goed in een concrete situatie? Dagelijks reflecteren en discussiëren we met elkaar over wat goed is en wat niet goed is: in het gezin, op ons werk en in de politiek.

Daarom proberen we achter de dagelijkse discussie, mede aan de hand van verschillende ethische dilemma’s en praktijkcases, te kijken. Pratend over ethiek kom je al snel ook bij de idealen, de normen en de waarden die ons handelen en oordelen bepalen. We komen bij wat wellicht vanzelfsprekend lijkt; bij wat is “ingebakken” in onze cultuur en moraal.

Van belang zijn de mogelijked posities of filosofieën in de ethiek. Zij bepalen mede ons standpunt in een concrete situatie. Ethiek gaat over de vraag wat we onder een goed leven verstaan: wat moet ik doen? Wat moet ik doen om goed te zijn? Of kunnen we beter vragen: wat moet ik zijn om goed te zijn?  

Eén ding is zeker: over ethiek raak je niet gauw uitgepraat. Ethiek is praktische filosofie. Daarom een workshop "ethiek" in uitersten. Een workshop "ethiek" met veel ruimte voor gesprek op basis van praktijkcases.

Leeswijzer
-  Immanuel Kant, Fundering voor de metafysica van de zeden. Amsterdam 2013.
-  Jan Verplaetse, Zonder vrije wil, een filosofisch essay over verantwoordelijkheid. Amsterdam 2012.

Lees om te beginnen eens bladzijde 11 tot en met 32 van de Inleiding van Fundering voor een kennismaking met ethiek en met een cruciaal werk in de geschiedenis van het denken over moreel handelen. Misschien moet je het, net als ik, wel drie keer lezen voordat je het zelf kan samenvatten. 

Het boek Zonder vrije wil van filosoof Jan Verplaetse is een fantastisch boek. Lukt het in het begin niet, neem dan zijn bewijsvoering en zijn radicale conclusie "verantwoordelijkheid kan niet bestaan" even voor waar aan en geniet eerst van de mooie hoofdstukken 4 en zeker ook van hoofdstuk 5. Veel leesplezier.

Nu al meedenken? Meedoen?
Als je nu reeds je vragen en opmerkingen met ons wilt delen horen wij graag van je. We doen dan ons best om een en ander mee te nemen in onze presentatie. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of reageer via de blog.

Johan ter Heegde